علي نصيبي

اشاره: اين داستان از مجموعه آماده چاپ «چَمْبُلوك» (مشتمل بر نه داستان به گويش گرگاني)،

هر سال نزديكا عَيد كه مِشه ميانِ خانه ما، سَرِ پول بارا خريد رخت وُ لباس نو، كَلْ كَلْ راه مِفته.
امسال هم پِزْقِه اين كَلْ كَلْ از سر صُبانه زِده شد، نِمِدانم صُبَتْ از كُجِه به عَيد و اين حرفا رسيد كه مَمَد درآمِد گفت «اِنْدَفِه من مُخوام از اين شلواربَگي گوشادها كه جُواد دارِه بيْگيْرَمْ»، جُواد بِچِّه همسادِه مائه كه همسِنْدِ مَمَدِه وُ چيك وُ پيكِشان هم با همدِگِه ئِه.
پيْيَرِ ما اَم تا اين رِشنيد چِشاشِ اَتوُمَتوُ كرد وُ مَمَدِ رِ گفت «خودت از در وُ هَمسادِه شرم نِمِكُني مُخواي از اون تُمْبانها كَعَيْنَهو پيژامه مُمانه پات كني» سر اين يَك موضوع كه پيْيَرِه حق داره، چون بِچِّه ها محل هم هر دَفِّه محسن رِ با اون شِلوار مِبينين مِگن «شفتِ دينْگِلا رِ بيْوين چه طوري شاب مِزَنه، لَخِّه تُمْبان خانوار پاش كرده خيال مُكُنه خَيْلي پَك وُ پُز بهم زِده، دُماغش كه مِثِ دُماغِ ولي بِرِكْ مُمانه اينِ رَمْ مُپوشه دِگِه باهاش مو نِمِزَنه»
پييرِه چاييش رِ يَكْ هورت كشيد وُ باز ادامه آمِد كه «اصاً فردا خودم مِبَرَمِت دربِنُو پهلو سَيِّد، پارچه هم خودش داره، اِنْدازه ت رِمِگيره سه روز نكشيده شِلوار رَمْ آماده مُكُنه، حساب كتاب كه با ما داره بُمانه، دَسِّش هم سبكه شايد يَكْ كارِ درست تَرْماني هم بارات رديف شه دِگِّه بعدِ كلاس خيابُنا رِگَزْ نكني»
مارِ ما تا صُبَتْ به اينْجِه رسيد روشِ كرد به پيْيَرِه وُ گفت «غُلام من وُ تو رِ چه به اين كارا، اينا دِگِّه از اُو وُ گِل در آمِدَن، پول رِ بده دَسِشان خودشان مِدانن چي رِ بِخَرن چي رِ نخِرَن، سِليقه ما مال اون زُمانهائِه كه از كاخ بالاتر جنگل بودش وُ مردم جيْجُوهاشانِ مِر‏َفتن سبزه مَيدان»
زَرا هم تا ديد مار ما دارِه از اونا جانِبداري مُكُنه گفت «اَرِّه دِگِّه پارسال اون چه كُوشي بود بارا ما گرفتين، همه مُگُفتن زَرا اين گالشهات خَيلي عتيقه ئِه بُوُرِش موزه مَعصوم زاده عبدِالله مردم بيان تُماشاش، من اَصاً خودم رختام رِ رَجْ هم كردم، مُخوام از سَرخُوجه از اين كُوش نوك تيزا بيْگيرم، مانتوهم يَك مانتويي رِ تو مِلَنْ روژ…»
حرف زَرا به اينْجِه كه رسيد فكر مُكُنم پيْيَرِه ميانِ دلش گفت اگه بُخواد صُمنٌ بُكم باشه وُ ادامه رِ بُشْنُفه قافيه رِ باخته، بارا همين پيش دَسي كرد وُ گفت «حرف بزرگتر رِ شُنُفتن اِدَبه بِچِّه، از قديم ميان خانه ما شُگوم داره بزرگتر كُوش و تنْبان بِچِّه شْ رِ انتخاب مُكُنه، اما حالا كه خودتان اِنْجوري مِگين بَشِ هركدامتان بيس تومن مِدَم هر چي مُخواين بخرين، بقيه ش هم دَسِ تان باشه، باز بيْگين پيْيَرِ ما…»
من ميام وسط صُبَت وُ مِگم «آقاجان، چي مِگي؟ الان قَيمت يَك دانه پيرهن بيسْ توُمنه، با اين پول فِخَط مِشه از تاناكورايي ها يَكْ لنگه كُوش گرفت.»
«اِ ترتيزِك كاشتم بَلْكَم خورشِ نونم بشه بِلا جانم شد. به تو هم مَگِه بااَسْ بِدم؟ كُل وُ شُل كه نيستي مِري سرِ كار دگه، داشت وُ نِداشتم رِ خَرج دانشگات كردم، بارا تو يَكي كه اُو بياري عَلو بُوُري كوزه بِشكاني فَرخْ نُمُكنه، اصاً بذار اُو پاكي رو دَسِ همه تان بيْريْزم، اَمسال هنوز عَيدي بازنِشَست ها رِ نَرِختن، خودتان هم كه مِبينين چار روز نِمِشه خانه رِ رنگ زِدم، كِفگير خورده تَهِ تَهِ ديگ، اِهِه خيال مُكُنَنْ طِرفشان جُهوده.»
اَلْحَق كه در وُ همسادِه حق دارن پيْيَرِ ما رِ غلام چِنِس صدا مُكَنن، جان به مَلَكَموت نِمِده كُنِه جامه به مرده شور، اگه دَسِ خودش باشه وُ ترس مارِ ما نُباشه نونِ به شيشه مِماله وُ جا شام وُ ناهار به ما مُخورانه. مُخوام دِهَنم رِ باز كنمُ وُ جُواب بدم كه مارِ ما چِشْ غُلُمبه مِده وُ فكر مُكُنم بارا اين كه حرف رِ عِوض كنه جَلدي مِگه «راستي چن شنبه عَيده؟»
زَرا مِگه «سه شنبه، امروز هم كه سه شنبه ئِه دُرُسْ يَكْ هفته دِگِّه مانده»
تازَرا اين رِگفت يَكْ دَفِّه نَنْجان كه تا حالا صُمنٌ بُكمْ داشت نون پنيرش رِ مُخورد وُ لام تا كام حرف نِمِزد مثِ اسپند رو آتيش پريد وُ گفت «اِيْبوُ چِرِّه زودتر نگفتين، پاك داش از يادم دَرْ مِرَفْت ها، پس اِمْشُو چارشنبه سوري ئِه. برم بِچِّه سكينه جِلَب رِ خِبَر كنم بره با وانتش از رَنْگُو چَنْ بَنْچه چوُ بياره، خودم هم باهاش مِرَم چِليْكا جَم كنم.»
كاش ميانِ خانه ما بودين وُ مِديدين وَخْتي نَنْجان اين حرف رِ زد قيافه پيْيَرْ مارِ ما چه طور كَعَيْنهو اين جُووانايي كه زيدِشانِ تور مُكُنن رفت ميانِ هم . حيوانيها رفتن تو اين فكر كه نَنْجان از زِسَر مُخواد چه معرِكه اي ميانِ مَلِّه راسْ كُنه.
???
نِمِدانم تو فاصله صُب تا ظهر مارِ ما با چه بانِّه اي مُخِ نَنْجان رِگذاشت ميانِ فُرغان كه وَخْتي آمِدَم خانه از ميانِ حرفا نَنْجان به زرا مُلْتَفِت شدم بي خيال عَلُو به پا كردن ميانِ كوچه شده «خودتان كه مِدانين مَخْچِه گران دِگِّه مِثِ قديما نيس همسادِه ها همه جديد شدن، مِتَرسم آتيش به پا كنيم كَلْچَپّاس كُنن، تو تحقيق گزينشي بارا شوما چُوچينْ پس بدن، بَلْكَم چُغُلي بُكُنَنْ زنگ بزنن مامورا بُوُرَنِ ما اَنْقُرْمَنْقُرِ ما كنن، اَلْبَت كاري كه نِمِتانن بُكُنن رسمِه دِگّه از زُمان پيْيَرْ جَدِ ما هَمِنْجور بوده، اما خب دِگِّه كرايه نِمِكُنه، آدم نبااَسْ دَسِ هر كي هركي گَزَكْ بده، كار يَكْ دَفِّه اتفاق مِفْته دِگِّه، تو اين زُمانه با اَسْ كُلاتِه دو دَسي مَكَم نيگاه داري باد نَوُرِش، يَك شُو اَمْ كه هزار شُو نِمِشه شُنُفْتم الان چارشنبه سوري تو بالاها حال مِده، كجه خُشِه اونْجِه كه دِل خُشه، ما هم مُخوايم با مَمَد جان قَدِش رِ بِشَم بيْريم كاوش، ميناگل، دخانيات، فرهنگ شهر اونورها»
قيافه مَمدِ كه نيگا مِكردي مِفهميدي حالش چِقَّد تخته ئِه، بعدش وَخْتي نَنْجان رفت تو اَندوخانه گفت داشته با دوساش صُبَتْ مِكَرده وُ بارا شُو قِرارمِدار مِذاشته كه نَنْجان مِفهمه و اُوزانِش مِشه كه باهاش بياد، مُگفت «حميد مُخواد با مَيْرم بياد اونْجِه، شهرام هم سوسن رِ مياره، شانس رِ نيگا به نافِ ماهم نَنْجانِ بستن، يَكْ دَم بي سَرْخر نِمِمانيمِ.»
گفتم«مَمَد دَسِ نَنْجان رِ مَكَم بيگير، قِشَنگ اَم قُمْپز دَرْ كن همه بيْويْنَن نامزِه ت چه تيْكيه ايه، الان مد شده دِگِّه همه با سِنْ بالاها مِپَرن، قِصِّه قالي كاشانِ دِگِّه »
???
آخِرا شُو بود كه وَخْتي از سر كار آمِدَم ميانِ خانه، نَنْجان رَمْ ديدم كه تازه آمِده بود و مُخواست رَختاش رِ دَرْ كنه.
-«نَنْجان، چه خِبَر؟، چيْكارها كردي؟»
-«رحيم، نِمِداني چه خِبَر بود، از پا اِفتادم اما خَيلي سَرْ كَيف شدم. خدا نَكُشه اين جُووانا گرگان رِ، خَيلي حال داد.»
گفتم« نَنْجان،‌اما فكر مُكُنم زُمان شماها بِتَّر بود. من خودم يادمه دِگِّه تو كوچه ها هر مَلِّه عَلُو رِ مِديدي پيْيَر مارا اَم با بِچّه هاشان ميامِدَن بيرون، دارْيِه و تُنْبَك دَسِشان مِگِرفتن، مِزَدن مِرَقصيدن يَكْ عده هم بَشِشان چَكِّه بُروش مِكردن، پسر دخترا دمِ بخت از رو عَلُو مِپَريدن قِشَنگ يادمه زردي من وُ سرخي تو رِ مُخواندن، يادته قَيْلانت رِ مياوردي دَمِِ دَر مِشَستي وُ با خدا بيامرز خواهارِ معصوم كُمْشي وُ طلا خُشْكِ سر با پِزْقِه ها چارشنبه سوري قَيْلان مِكشيدين مُگفتين آمَد داره. خود ما پسرا اَم چادر سرِ ما مِكرديم وُ مِرفتيم قاشق زني، تو تاس ها ما چِقِذَر سَرْ غَلْبيلي وُ نون زَنْجيفيلي وُ حلوا ماچ مِريختن، اون سِفَرا كه خَيلي بيشتر حال مِداد. الانِه دِگّه چارشنبه سوري مِثِ قديم مَديم ها نِمِچَسبه، بساط آتيش داره وَرْمِفْتِه وُ بِچِّه ها وُ جُووانا زِدَن تو كار پَرْتُو تِرقه وُ نارينْجَك، اون سِفَرا…»
نَنْجان به قاعِده تُمام دَفِّه ها، امان نِداد صُبَتَمْ رِ تُمام كنم«اوُه، پي تي بِزن دِگِّه، روده دراز يَك ريز صُبَتْ مُكُنه، كَلِّه م رِ دَر بُردي، من خودم اين چيزا رِِ فوُت آبم باز تو يه وَجِقَطْ داري بارا من شَرِكشافْ مِگي؟ خُب تَصْقير خودشان بود دِگّه، اِنْقِذَر اَلَكي به ملت گير دادن اِنْقَدِ حرف در كردن كه هر كي آتيش روشن كُنه مَجوُسه آتيش پرسته، اِنْقَدِه رِخْتَن آتيش مردم كشتند وُ اِنْقِدَر جُووانا مردم تو اين شُوآ تيتِ پَرْ كردن وُ از دُماغشان در آوِردن كه الانِه تُمام جُووانا يَكْ جا جمع مِشَن جشن مِگيرن اونا هم نِمتانَنْ كاري شان كنن. نِمِدانن اَفْتُو رِ كه نِمِتاني گِل بگيري»
نَنْجان يَك اَشنِفِه زد وُ ادامه داد كه «خدا بيامرزِه با بوُتان رِ، اون سِفرا خانه ما ميانِ شيركش بود، پيْيَرِ پيْيَرِ سوخته تان قاپِ مارِتان بُلَنْ كرده بود وُ يواشكي با هم دِگِّه چيك وُ پيكْ داشتن، خاله خوردوتان اَمْ اين قضيه رِمِدانست، سرتِ درد نيارَم نَنْجان، پيْيرِتان شُو چارشنبه سوري وَخْتِ قاشق زني چادر اِنداخته بود سرش وُ با تاس وُ قاشق مِرْسي آمِده بود در خانه، خاله تان اَم روش يَكْ مَشرِفِه اَمْبِس اُو رِخْتِه بود وُ بعدِش…»
گفتم «نَنْجان ول كن اين صُبَتا رِ، اين قِصّه رِ بَلْكم ده بار بَشِ من گفتي، از امشب بُوگو»
-«اِمْشُو، اِمْشُو نِمِداني چه خِبَر بود رحيم، كَعَيْنَهو صحرا مَحْشر اِنْقَدِ آدميزاد جَمْ شده بود كه خيال مِكردي همه آمِدَن به خانه جُهود سنگ وُ كُلُخ پَرْتُو كنن، يَكْ ترقه هايي مِنداختن كه فكر مُكُنم وَخْتي تو كارواش زمين مُخورد تن مِيتها تو معصوم زاده عبدالله هم مِلَرزيد، خدا داده بود به اين جُووانا جَكِ جانِوَر، قَبْلَنْها مارا بِچِّه ها مِرَفتن ميانِ حمباما باغشاه وُ سردار وُكاسه گران وُ زرين گل بارا بِچِّه هاشان دختر رَجْ مِكَردن اَلانِه دِگِّه بِچِّه ها زَحْمت پيْيَرْ مارا رِ كم كردن خودشان دَسْ بالا مِزَنن»
نَنْجان اُودهنش رِقورت داد وُ هَمِنْجور كه داش جلو ميْامِد گفت «اين مَمَد وَرْپريده كاچِّه ماتُشْكِه اَمْ تا چُوشْماش به دو تا دختر باريك ميان اِفتاد كه غَمْزِه قَمِيش ميامِدَن اُو از لب وُ لُوچِش اُوزان شد وُ به يَكْ طُرْفَه الْعَيْن من رِ بي خيال شد، يَحْتَمِل الان هم بياد دَسِ پيش رِ مِگيره كه نَنْجان كُجه رفتي، چِقَدْ دلم شورتِ زد»
-«نَنْجان، اونْجِه مامور پامور نبود؟»
-چِره، اولا به چَنْ نِفَر گير هم دادن اما دِگِّه جمعيت زياد شد به كسي كار نِداشتن، مَشين ها زِده بودن كنار وُ از توشان صدا نامزِه مِه بدين برم وُ بَدْ خٌلقْ بَدْخٌلق وُ من رِ بِبَخش وُ از اين دَمْبِل وُ ديْمُبوها ميْآمِد. همه اَم قُچْقُپِيْنا كرده بودن، انگار آمِده بودن عاروس تُماشا، تازه …»
پريدم ميانِ صُبَتِ نَنْجان وُ باراش گفتم الان نصفِ شُوئه وُ همه مَتِه كاها رِ بِغَل كردن خُسبيدنْ دارن خُو مِبينَن، اون هم صداش نَرمتر كرد كه «اَرِه، جانم بَشِت بِگه نِمِداني چِه خِبَر بود، جُووانا خَيْلي وَرْجه وُوْرجِه مِكَردن، يه چيز بارات بِگَم اما چُغُلي ما رِ پَهلو پيْيَر مارِت نكني بند اُو بدي، اونا شَكْ شَكيَّنْ باز مِشينَنْ سَرْتُو ما مُكُنن، نِمِدانم چِرِه هرچي وَل وُ وياس آمِديم اين پسر جُووانا ما رِ نيگا نِمِكردن، اَلْبَتْ فكر مُكُنم تَقْصير خودمِه دِگِّه، اِنْقِذَر جِزغاله خوردم لُنْتَرْ شدم، با اَسْ برنامه بيْريزم بِرَم سونا گرگانپارس بَلْكَم يَكْ كم نازُك تَن شَم. بعدش مُخوام برم ايرانشهر از اين مانتو چِسبانها و تُمْبان كوتاه ها بيگيرم، زرا بِچَمْ هم حق دارِه مُخواد از اين كُوش نوك تيزا بارا خودش بِخره، تازه مِفهمم اون چي مِگه، اَرِه دنيا رِ هرجور بيْگيري مِگذره، من كه…»
-«ننجان مِگَمْ كه …»
-«بهت ده بار نگفتم كَلِه م رِ بشكن كُلامَمْ رِ نه، داشتم مُگُفتم من كه هنوز مثِ مَيْرم اَلْبو پيركُپَكْ نشدم تازه سِنْدَم هشتادِه، من رِ بُوگو سال در دُوازده ماه مِشستم تو مَلِّه و دوُس رفيخام سكينه جِلَب و طلا خُشكِ سر اينا بودن كه اَفْتُوشان لبِ بامه وُ يَكْ رِوَند تا بُقِِ سگ رو پله ها مِشينَن اَخْ وُتُف وُ دِهَن دَرِه مُكُنن وُ چُوچين پس مِدَن، اصاً بَزَك دوزك هم بِلَد نيستن، كسي نيست باراشان بِگه اِنْقَدِ كَمْچِه زدين پس كوحلواش، از اين سِفَرْ دِگِّه مپيچانَمشِان آدم مَگِه مُخواد چِقَد عمر كنه، تَقْصيرِ‌خودمه آمُخْتِه شان شدم. اين خط وُ اين نِشان، از اين سِفَر …»
با خودم مِگَم اَي نَنْجان دلت خوشه ها، نِمِداني اين جُووانا كه تو مِبيني دَكُو مُكُنن ميانِ دلشان كُبابه، اَلَكي بامْبُلَك مِجَند اما باهاشان گُتاره كُني مِفَهمي هيچ كدامشان دل وُ دُماغ نِدارن درست تَرْمان از ته دل شادُماني كنن، شادي رَمْ شُوماها كردين.
-«رحيم، حواسِت كُجِه ئِه؟ با تواَمْ ها، آدمِ جان به سَر مُكني تا جُواب بدي، پرسيدم اگه خودمِ باريك ميان كنم، چُشمام سرمِه بكشم، دَس صورتم چي مِگن دِكُلره كنم، سُرخاب سفيداب بزنم بعدش گيسامِ مِشْ بكنم و يَكْ‌ دانه ازين مانتوهايي كه به تن مِچَسبه تن كنم و يَك چارقَتْ نه نه لِچَك هم بندازم رو كَلِّه ام از اين دُخترا كه خودشان مِثِ باربي مُكُنَن كم ميارم، ها؟، تو چي مِگي؟»

توضيحات:
بارا: براي كل كل: بحث پزقه: جرقه اندفه: اين دفعه همساده: همسايه همسند: هم سن چيك و پيكشان با همدگه ئه: محرم اسرار هم هستند پيير: پدر اتومتو: چپ چپ تمبان: شلوار كعينهو: مانند دينگل: ديوانه شاب: قدم لخه: شلخته گزكردن خيابنا: كنايه از ول گشتن گز كردن: اندازه گرفتن مار:‌ مادر او: آب از او و گل در آمدن: كنايه از بزرگ شدن جيجو: گردش سبزه ميدان: از تفريحگاههاي چند دهه پيش گرگانيها كه از كاخ شروع و تا بيمارستان 5 آذر فعلي امتداد مي يافت جانبداري: طرفداري كوش: كفش رج كردن: در نظر گرفتن، انتخاب، شكار صمن بكم: ساكت پيش دسي: سبقت گرفتن بش: براي بلكم: شايد كل و شل: فلج اوبياري علو بوري كوزه بشكاني فرخ نمكنه: كنايه از تشخيص ندادن خوب و بد او پاكي بيريزم: تكليف را مشخص كنم چنس: خسيس ملكموت: ملك الموت، عزراييل كنه جامه: لباس كهنه جلدي: سريع ننجان: مادر بزرگ ايبو: اي واي امشو:امشب جلب: بدجنس، شيطان بنچه:دسته چو: چوب چليكا: هيزم ريز از زسر: دوباره بانه:بهانه علو:آتش كلچپاس: كلنجار چوچين پس دادن: فضولي كردن چغلي: بدگويي انقرمنقر: بازچويي گزك: بهانه مكم: محكم اندوخانه: اتاق فرعي شو: شب اوزان: آويزان سرخر: مزاحم قمپز: پز از پا افتادن: خسته شدن سركيف: سرحال بتر: بهتر داريه: دايره، از ادوات موسيقي چكه بروش كردن:كف زدن قيلان: قليان خواهار: خواهر خشك سر:‌ ديوانه پزقه:دراينجا خرده آتش آمد: شگون تاس: كاسه سرغلبيلي و نون زنجيفيلي و حلوا ماچ: از شيريينيهاي سنتي گرگان ورافتادن: از بين رفتن پرتو: پرتاب اون سفر: آن دفعه قاعده: عادت پي تي بزن: ساكت باش روده دراز: پرصحبت يه وجقط: داراي قدي به اندازه يك وجب، كنايه از فرد كوچك شركشاف: شرح كشاف، كنايه از صحبت مفصل تيت پركردن: كتك زدن افتو: آفتاب اشنفه: عطسه بابو: پدر بزرگ بلن كرده: دزديدن خوردو:‌ كوچك مرسي: مسي مشرفه: پارچ مسي امبس: پر حمبام: حمام كاچه:پرحرف، خل ماتشكه:‌پررو، بي حيا باريك ميان: كمرباريك غمزه قميش: نازو افاده طرفه العين: دريك چشم بر هم زدن، به سرعت مشين: ماشين نامزه: نامزد بدخلق:‌بداخلاق قچقپينا: آرايش مته كا: متكا خسبيدن: دراز كشيدن خو: خواب بند او دادن: فاش كردن راز شك شكي: بدبين، شكاك سرتو: سرزنش ول ووياس: عشوه وناز جزغاله: دمبه بريان لنتر: چاق نازك تن: لطيف، لاغر البو: جانور ريز دوس: دوست افتوشان لب بامه: كنايه از اين كه آخرهاي عمرشان است دهن دره:خميازه بزك دوزك:آرايش انقدكمچه زدين پس كوحلواش: اينقدر زحمت كشيديدي نتيجه اش چه شد پيچاندن: به بهانه اي رها كردن، سركارگذاشتن آمخته: عادت دكو: بازي همراه با شادي وهلهله بامبلك: بالا و پايين پريدن گتاره: درد دل

منابع:
1- اوسانه زندگي، اسدا… معطوفي
2-ضرب المثلها وكنايات وباورهاي مردم گرگان، اسدا… معطوفي